Tuas, Brantuas e Brantuas de Arriba

Submitted by admin on Wed, 04/14/2021 - 20:50

Hoxe foi un día afortunado porque fixen 15 puntos para novacarta.eu, arredor de Corme e Ponteceso. Cun día soleado para fotografar eses 15 puntos. No 90 aniversario da proclamación da II República Española que aprobou o Estatuto da Autonomía Galega que promoveron Alfonso R. Castelao, e Alexandre Bóveda.

Pero o que máis pesa no balance do día é o descubrimento de 4 solucións para celtia.org. Unha, tras a que levo varios anos, foi causada pola busca endemoñada dunha Ermida da Illa Estrela. Desde a praia da Ermida o Tom Tom insistia en levarme andando pola praia. Tiven que dar varias voltas e pasar por Gondomil para ir ao outro extremo da praia da Ermida. E, de pronto, coma un lóstrego, entendín Gondomil!. Nono explico agora porque ten toda a súa historia, a súa longa historia. Pero si contar que a Ermida da Illa Estrela non existe de forma visible e si quedan uns restos, contoume un camareiro. Ademais están nunha Illa de difícil arribada.

A segunda foi entender Niñóns, que significa Niñóns en celta. Para outro día. Está aquí Igrexa Parroquial de San Xoán de Niñóns, ainda que quizais se refira ao castro de Niñóns.

A terceira, na Capela de Faro, na parroquia de Brantuas, entender non só que é un templo de orixe precristiana, entender o por que e porque hai varios Faros e Montefaros en Galicia. Por certo que como veredes no seu momento ten un monumento digno da columna de Trajano (pero con menos estatuas). En fin, un monumento galego que parece celebrar o camiño de peregrinaxe, pero que realmente, polo contorno, pola capela, pola tradición dos Faros galegos é o maior monumento feito nunca á cultura celta galega, tal e como o farían os nosos compatriotas celtas se a súa cultura perdurase ata hoxe en día. Velo en Capela da Virxe do Faro. En Ponteceso turismo concordan comigo: Capilla de A Nosa Señora do Faro
Con la llegada de la religión cristiana a Galicia, se cristianizaron los lugares altos con antiguos cultos paganos donde se mantienen también ritos ancestrales y creencias tradicionales de los pescadores.

Pero o cuarto descubrimento de hoxe foi entender que e Tuas. Pois moi simple

tuas = thuas.  E thuas, thuas, adv. & a. (Of position) UpE varios outros significados que remachan o primeiro: Arriba.

Sen estar alí quedaría no anecdotario. A igrexa parroquial de Brantúas parece moi lonxanamente precristiana. Está moi remozada en moitas épocas que parece de estilo século XIX ou posterior.

Onde hai tuas? pois no catalogo publicado en 12 lugares de Ponteceso, nada máis:

 
TOPONIMO CONCELLO PARROQUIA
A Agra de Brantuas PONTECESO Brantuas (San Xián)
A Costa de Brantuas PONTECESO A Graña (San Vicenzo)
Brantuas de Abaixo PONTECESO Brantuas (San Xián)
Brantuas de Arriba PONTECESO Brantuas (San Xián)
Camiño de Brantuas a Nemeño PONTECESO Nemeño (San Tomé)
Cemiterio de Brantuas PONTECESO Brantuas (San Xián)
Cruceiro de Brantuas PONTECESO Brantuas (San Xián)
Ermida da Nosa Señora do Faro de Brantuas PONTECESO Brantuas (San Xián)
Escola de Primaria de Brantuas de Arriba PONTECESO Brantuas (San Xián)
Estrada de Brantuas de Abaixo a Niñóns PONTECESO Brantuas (San Xián)
Igrexa de San Xulián de Brantuas PONTECESO Brantuas (San Xián)
Pista da Costa de Brantuas PONTECESO A Graña (San Vicenzo)

 

Chama a atención Brantuas de Arriba e tamén Brantuas de Abaixo. Xa que Brantuas era orixinalmente Brantuas de Arriba, naturalmente. Está nun alto (ainda que a Nosa Señora do Faro está moito máis alto). Pero Brantuas deixou de entenderse, converteuse non nun lugar, senon nunha parroquia que necesitaba distinguir arriba de abaixo.

Porque  que é Bran? Xa o vimos outras veces, pero, repetimos,

bran1, m. (gs. & npl. -ain, gpl. ~).Lit: Raven.  Corvo
bran2, m. (gs. & npl. -ain, gpl. ~). Bream. Sargo ou besugo
bran3, m. (gs. ~).~ (mór), bran. ~ beag, pollard. Farelo (en español, salvado)
Dado o lugar agrícola o que máis probable parece é Farelo. (Corvo de arriba é pouco probable, todos voan por arriba).
Farelo de Arriba é Brantuas. E Brantúas de Abaixo está no extenso val onde é probable que se cultivase moito gran que producise farelo ao moer. En Brantuas bastante menos.
Pasa o tempo, Brantuas xa é parroquia, ninguén sabe que significa así que reduplica o de arriba, Brantuas de Arriba. Tuas desaparece da cultura galega e arriba e riba faise o galego estándard. O latín, como en moitas outras palabras, triunfa. Só na aldea gala de Ponteceso deixa a súa pegada.
Para velo, visita, Igrexa de San Xián de Brantuas
Despois de comentalo cun amigo, preciso algo máis. Que pensaban vender con Farelo? Pois ou ben Farelo, en si, o produto de moer o gran, ou ben os muíños de man (no monte ou ladeira de Brantuas non hai ríos). De feito hai moitos Bran en Galicia, entre eles os que ligan Muíño e Bran:
 
TOPONIMO CONCELLO PARROQUIA
Muíño de Bran PALAS DE REI San Breixo (Santa María)
Muíño de Brandeiro CERDIDO A Barqueira (Santo Antonio)
Muíño de Brans BRIÓN Brión (San Fins)

Que ocorre? Probablemente o significado en Galicia sexa de Muíño de man máis que o significado irlandés de Farelo. Pero, todos saberedes que as traducións que fago son sempre aproximadas: estamos traducindo o celta galego cunha lingua irmá, pero non exactamente a mesma. Ademais quen sabe de que tempo foi posto ese nome  e que tradución tiña no seu momento. A idea, sen embargo a manteño, está ligado ao farelo, ou a instrumentos para producilo, como os muíños de man. Ou a fariña, sen máis. Para unha distancia en tempo de 2000 ou 3000 anos é moi difícil distinguir entre variantes (farelo ou fariña, vai ti a saber).

Vexamos máis Bran que o sitúan :

 
TOPONIMO CONCELLO PARROQUIA
Bran ARZÚA Burres (San Vicenzo)
Bran OROSO Ánxeles, Os (San Mamede)
Bran SANTISO Niñodaguia (San Paio)
Bran VEDRA Vedra (Santa Eulalia)
Branca RIBEIRA Palmeira (San Pedro)
Brancio FONSAGRADA, A San Martín de Arroxo (San Martín)
Branco BOQUEIXÓN Lamas (Santa María)
Brancos MUROS Abelleira (Santo Estevo)
Brandao BARREIROS Cabarcos (San Xulián)
Brandarido MUROS Abelleira (Santo Estevo)
Brandarís TORDOIA Bardaos (Santa María)
Brandariz AGOLADA Baíña, A (San Pedro)
Brandariz BAÑA (A) Ordoeste (Santa María)
Brandariz COSPEITO Cospeito (Santa María)
Brandariz ORTIGUEIRA Luama (San Martiño)
Brandariz VILA DE CRUCES Brandariz (San Miguel)
Brande CARNOTA Lira (Santa María)
Brandela, A XUNQUEIRA DE AMBÍA Graña, A (Santiago)
Brandia LOUSAME Lousame (San Xoán)
Brandián ABEGONDO Presedo (Santa María)
Brandián CHANTADA Vilaúxe (San Salvador)
Brandián GUARDA (A) Camposancos (Santa Isabel)
Brandián OUTEIRO DE REI Robra (San Pedro Fiz)
Brandián PONTES DE GARCÍA RODRÍGUEZ, AS Somede (San Mamede)
Brandián TABOADA Campo (San Xián)
Brandín BAÑOS DE MOLGAS Betán (San Martiño)
Brandín CAMPO LAMEIRO Montes (San Isidro)
Brandiz PONTENOVA (A) Conforto (Santa María)
Brandoi MONFERO Santa Xiá de Monfero (Santa Xiá)
Brandomés VILA DE CRUCES Brandariz (San Miguel)
Brandomil ZAS Brandomil (San Pedro)
Brandoñas de Abaixo TORDOIA Anxeriz (Santa Mariña)
Brandoñas de Arriba TORDOIA Anxeriz (Santa Mariña)
Brandufe GONDOMAR Vincios (Santa Mariña)
Branquenza ARTEIXO Barrañán (San Xián)
Branquenza CALDAS DE REIS Arcos da Condesa (Santa Mariña)
Branquilleira PONTECESO Corme Porto (Nosa Señora dos Remedios)
Brans de Abaixo BRIÓN Brión (San Fins)
Brans de Arriba BRIÓN Brión (San Fins)
Brantuas de Abaixo PONTECESO Brantuas (San Xián)
Brantuas de Arriba PONTECESO Brantuas (San Xián)
Branzá ARZÚA Branzá (Santa Locaia)
Branzaílla ARZÚA Branzá (Santa Locaia)

Algunhas destas palabras non teñen nada que ver con bran coma Brandariz ou brandarís ou, mellor, aínda, branco ou branca. Pero outras si coma Bransá (Branzá, en muíño); Brandín, tellado de muíño e Brandían, muíño intensivo (un tipo de muíño mellorado?), Brande, muíño de deus: Brandia, muíño deus ou de deus; estes dous últimos tamén poderían ser farelo de deus; Brandao ou Brandán, poema do muíño ou do farelo. Como vedes algúns necesitan edificio físico do muíño e outros poden referirse ao farelo ou a fariña.

Brandoi, é curioso, podería significar muíño imposible ou que é imposible conseguir farelo nesa zona.

Pero, ademais, tedes a explicación xa feita en celtia sobre bran e Bra

O que me nego a facer é hipóteses sen base ningunha. Hypotheses non fingo, que dicia Newton. Bran pode ser un cabaleiro indoeuropeo baixado dun ufo procedente de outra galaxia. Pode, pero non teño ningún indicio. De Fariña ou farelo teño indicios en irlandés.